:: Αρχική :: Συζητήσεις :: Επικοινωνία :: Disclaimer :: Greek Fonts ::
Η ουσία της αλήθειας. Ειρωνεία και πλάνη.
Διάφορα
πορτραίτα του Soren Kierkegaard.
Ο σκοπός της ζωής του ανθρώπου
Υπόδειγμα ομηρικής διδασκαλίας
Περί θρησκείας
Παιδαγωγοί και βέβηλοι
...στους "αριστοκράτες του πνεύματος" και τους θρασύδειλους.
Ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της νέας αυτής εποχής που εισηγείται ο Δανός φιλόσοφος προβάλλεται η ανωτερότητα της ελεύθερης και αυτόνομης ύπαρξης σχετικά με οποιαδήποτε άλλη δεδομένη φυσική ουσία για τα ανθρώπινα όντα. Αυτό αποτελεί και το κυρίαρχο νόημα της υπαρξιακής φιλοσοφίας. Θαυμάζοντας απεριόριστα το Σωκράτη εφάρμοσε τη διαλεκτική μέθοδο διδασκαλίας στους δρόμους της Δανίας. Εκείνο που έχει σημασία δεν είναι η άκριτη αποδοχή της αλήθειας, αλλά ο εκ βαθέων ενστερνισμός της που θα προέκυπτε ύστερα από γνήσιο διάλογο. Ο Kierkegaard επομένως δεν κήρυττε, αλλά βίωνε πραγματικά τη διαλεκτική μορφή επικοινωνίας όπως κάποτε έκανε και ο Σωκράτης. Ο ίδιος ο Δανός παρατηρεί:
«Όταν ο Σωκράτης επέκρινε τους σοφιστές κάνοντας τη διάκριση ότι ήταν ικανοί να μιλούν, όχι όμως να συνδιαλέγονται, ό,τι πραγματικά εννοούσε ήταν πως οι σοφιστές μπορούσαν να μιλήσουν σχετικά με οτιδήποτε, αλλά υστερούσαν στον παράγοντα της προσωπικής οικειοποίησης. Η οικειοποίηση είναι ακριβώς το μυστικό του διαλόγου».{2}
Γι αυτή τη στάση ζωής του ο Kierkegaard έμεινε γνωστός και ως «Σωκράτης της Δανίας».{3}
Εξέχουσα
θέση στη σκέψη του κατείχε η μέθοδος της σωκρατικής πλάνης και ειρωνείας,
την οποία και εφάρμοσε με ένα διαφορετικό τρόπο: σε πληθώρα των συγγραμμάτων
του δεν αναφέρει το πραγματικό του όνομα ως συγγραφέως, αλλά ένα συμβολικό
ψευδώνυμο, όπως
Victor
Eremita
(Βίκτωρ Ερημίτης -στο έργο του «Enten
Eller», δηλ.
«Είτε-Είτε» -1843-)
και
Johannes de Silentio
(Ιωάννης της Σιωπής -στο έργο του «Frygt
og Beven»,
δηλ. «Φόβος και Τρόμος» -1843-).
Η σωκρατική ειρωνεία εκφραζόταν με την προσποίηση του συνδιαλεγόμενου Σωκράτη ότι είχε άγνοια επί του προκειμένου της συζήτησης. Έτσι με καθαρό νου οι συνομιλητές θα μπορούσαν να προσεγγίσουν την αλήθεια. Η ειρωνεία του Kierkegaard όμως εκφράζεται παραστατικότερα και ευρύτατα μέσα από τα συγγράμματά του που υπέγραψε ψευδωνύμως. Η ειρωνεία ήταν τρόπος ζωής του Δανού:
«Η ειρωνεία είναι η ενότητα του ηθικού πάθους, το οποίο ως εσωτερικότητα απείρως καταδεικνύει το πραγματικό «Εγώ» κάποιου σε σχέση με την ηθική απαίτηση.»{4}
Όμως γιατί ο φιλόσοφος αισθάνεται την ανάγκη να κρυφτεί πίσω από την ειρωνεία και να τη χρησιμοποιήσει κοντολογίς ως ινκόγκνιτο;
«Επειδή καταλαβαίνει την αντίθεση μεταξύ του τρόπου με τον οποίο υπάρχει ως εσωτερικό ον και τη μη έκφρασή του στην εξωτερική του εμφάνιση».{5}
Η συνειδητοποίηση της αντίθεσης λοιπόν μεταξύ εσωτερικότητας και εξωτερίκευσης, εκ μέρους του φιλοσόφου, είναι η ουσία της ειρωνείας. Η αντίθεση αυτή αποτελεί de facto οξύμωρο σχήμα, κωμικό στοιχείο:
«Το κωμικό στοιχείο είναι παρόν σε κάθε στάδιο της ζωής. Όπου υπάρχει ζωή υπάρχει και αντίθεση και όπου υπάρχει αντίθεση το κωμικό στοιχείο είναι παρόν. Το τραγικό και το κωμικό είναι ίδια, είναι και τα δυο αντιθέσεις. Το τραγικό όμως είναι βασανιστική αντίθεση, ενώ το κωμικό ανώδυνη.»{6}
Μέσα στην ειρωνεία το χιούμορ βρίσκει γόνιμο έδαφος. Εξάλλου και τα ψευδώνυμα του Δανού ήταν κατά κόρον χιουμοριστικά. Το χιούμορ πρέπει να αποτελεί βασικό συστατικό στις ζωές όλων. Με την αίσθηση του χιούμορ πρέπει να αναπτυχθούν και τα παιδιά:
«Αν σε ένα παιδί δεν επιτρέπεται, καθώς θα έπρεπε, να παίζει ακόμα και με τα πιο ιερά πράγματα, εάν η ύπαρξή του είναι αυστηρώς πειθαναγκασμένη σε απόλυτα χριστιανικά δόγματα, ένα τέτοιο παιδί θα υποφέρει πάρα πολύ».{6}
Η έμπρακτη εκτίμησή του στη σωκρατική διαλεκτική μέθοδο της πλάνης και της ειρωνείας αποτυπώνεται επιπλέον στη διατριβή του: «Σχετικά με την αρχή της ειρωνείας, με στενή αναφορά στο Σωκράτη» (On Begrebet Ironi med stadigt Hensyn til Socrates). Η αλήθεια κρύβεται βαθιά στην ψυχή του κάθε ανθρώπου: «Η υποκειμενικότητα, η εσωτερικότητα είναι η μόνη αλήθεια».{7}
Η φράση αυτή του Kierkegaard προκάλεσε αντιδράσεις εναντίον του, καθώς δινόταν η εντύπωση πως ακολουθεί το κίβδηλο, κατά πολλούς, σύστημα διδασκαλίας των σοφιστών περί σχετικοποιήσεως της αλήθειας. Εδώ όμως δίνεται περισσότερη έμφαση στην προσωπική προσπάθεια κατάκτησης της αλήθειας, ώστε να αποφεύγεται ο άκριτος σφετερισμός της. Η άκριτη παραδοχή του κοινώς αποδεκτού ως αλήθεια θα σήμαινε άλλωστε την υποταγή στο ρεύμα και το νεύμα της ιστορίας και ο άνθρωπος θα εξελισσόταν σε άθυρμα της μαζοποίησης. Εδώ είναι που ο Kierkegaard υποβάλλει την ένστασή του διατυπώνοντας πως αξία έχει η μοναδική και αληθινή ύπαρξη κάθε ανθρώπινου όντος και όχι η τυφλή υποταγή στον πολλές φορές φαύλο αντικειμενισμό. Επιπρόσθετα, στο ίδιο έργο, αμβλύνεται η παραπάνω απόλυτη έκφραση και ερμηνεύεται ακριβέστερα και πληρέστερα:
«Αντικειμενικά, η έμφαση δίνεται στο τι έχει ειπωθεί. Υποκειμενικά η έμφαση δίνεται στο πώς έχει ειπωθεί».{8}
Ο Δανός αντιστέκεται στην ισοπέδωση του «πώς», στην ισοπέδωση της προσωπικότητας και της ιδιαίτερης ύπαρξης. Ίσως η διαφορά μεταξύ του «τι» και του «πώς» θα ήταν δυνατό να διατυπωθεί δόκιμα και παραστατικότερα μέσω ενός γλωσσικού σχολίου του Ferdinand de Saussure -σημαντικού εισηγητή της νεότερης γλωσσολογίας- σχετικά με τη διάκριση λόγου και ομιλίας:
«Ο Saussure χρησιμοποιεί -όπως το συνηθίζει- μια επιτυχημένη παρομοίωση, που διασαφεί χαρακτηριστικά το περιεχόμενο της διάκρισης μεταξύ λόγου και ομιλίας (langue - parole). Παρομοιάζει το λόγο με μουσική συμφωνία... Αντιθέτως, η ομιλία ισοδυναμεί με τις εκτελέσεις της συγκεκριμένης συμφωνίας από διάφορες ορχήστρες...».{9}
Ο Kierkegaard, σχηματικά, αντιτίθεται στην κυριαρχία του λόγου ως μοναδικής και αδιαπραγμάτευτης αλήθειας. Η ουσιαστική αλήθεια βρίσκεται στις διάφορες «ορχήστρες», στον κάθε άνθρωπο. Αυτός φέρνει στα χέρια του τον κόσμο και τον μεταπλάθει. Αυτός είναι που πολλάκις αδικήθηκε μέσα στην ιστορία, όταν δεν του δόθηκε η θέση που του άρμοζε. Η φιλοσοφία μέσα από την ιστορία φαίνεται πολλές φορές να αποκλίνει από ανθρωποκεντρικά πρότυπα. Είναι τότε που ο φιλόσοφος θέτει τον κόσμο απέναντί του και τον μελετά, χωρίς να θεωρεί τον εαυτό του μέρος αυτού του ίδιου του κόσμου:
«Υπάρχει μια έκδηλη εσωστρέφεια των φιλοσόφων, που τους κρατάει μακριά από την ροή, τον σφυγμό, τον παλμό της ζωής... Αυτό οφείλεται σε ένα προπατορικό αμάρτημά τους... Όταν, δηλαδή, για πρώτη φορά τον έκτο με πέμπτο προ Χριστού αιώνα, ο άνθρωπος επιχείρησε με φιλοσοφικό τρόπο να εξηγήσει τη δημιουργία του κόσμου, τον αντιμετώπισε σαν αντικείμενο, σαν κάτι που βρίσκεται απέναντί του, σαν κάτι διαφορετικό από τον εαυτό του...»{10}
Αυτό το γεγονός προσπαθεί ο Δανός να αντιπαλέψει. Ο κόσμος, η αλήθεια δεν είναι αντικείμενο έξω από εμένα, αλλά μέσα σε μένα. Εκεί θα στρέψω την προσοχή μου γιατί μονάχα η εσωτερικότητα μου φαίνεται αληθινή.
:: Κεντρική :: Συζητήσεις :: Στείλε μου την άποψή σου :: Disclaimer ::